İnsan merkezli yürütülen sistemlerde performans, proses tasarımının insana uygunluğuyla ilişkilidir. Bu nedenden tasarıma başlamadan önce insan ve işin tanımının yeterli bir şekilde yapılmasında fayda vardır. MTM uygulamaları işin her adımını insan hareketi merkezinde değerlendirdiği için proses tasarımı esnasında sorumluya iyi bir analiz imkanı sağlamaktadır. Diğer taraftan sorumlu, proses tasarımını yapmadan önce insan faktörleri (ergonomi) hakkında temel bilgilere hakim olmalı ve tasarımını bu bilgiler temeline oturtmalıdır. Aksi takdirde hedeflenmiş olan performans seviyesine ulaşamayacağı gibi operatörlerin iş kazası ve meslek hastalığı ihtimallerinde de artış olacaktır.
Yukarıdaki grafikte iş performansını etkileyen iki ana unsurun detaylı açılımı yapılmıştır. Bunlardan ilki performansın insan tarafındaki yaklaşımı olan ergonomi ve alt maddeleri. İkincisi ise; performansın iş tarafındaki etkileyicisi olan iş analizi ve prosesin tasarımı maddeleridir.
Endüstri devrimi, makineleşme etkisi ve daha çok üretebilme odaklı yaklaşımlar ergonominin bir bilim olarak gelişimine temel oluştursa da kavramın "insana uyumluluk" yaklaşımı ilk çağlardan itibaren varlığını gösteren bir olguydu. 1857'de Polonyalı fizikçi ve bilim adamı Wojciech Jastrzebowski'nin kitabı ile ergonominin kavramsal yapısı oluşmaya başlamıştır1. Sonrasında 2. dünya savaşı esnasında ülkelerin teknoloji temelli rekabetlerinde insan faktörlerinin (ergonomi) öneli belirginleşmeye başlar ve ergonomi bilimsel bir çalışma alanı olarak varlığını tamamlar2. Tanklar, denizaltılar teknolojik bir yeterlilikle prensibiyle yoğun mühendislik çalışmaları sonucunda üretilse bile istenilen performans seviyesine ulaşılamadığı fark edilmiştir. Bunun en önemli nedeni teknolojik proses seviyesinin insan kapasitesi seviyesine uyumsuzluğu olmuştur. Ergonominin teknolojik gelişmelerle bir bütün olarak ilerlemesi gerektiği anlaşılıp ürün ve prosesler ortak bir vizyonla tasarlanmaya başlandığı zaman performans hedeflerine de ulaşılmaya başlanmıştır.
Gelişmiş ülkelerin kalkınma temellerinde bulunan ergonomi bilimi ülkeler bazında farklı kavramlarla literatür gelişimini oluşturmaktadır3. Bunlar;
• ABD'de "Human Factors Engineering"
• İngiltere'de "Applied Psychology"
• İskandinav ülkelerinde "Bio-technology"
• Almanya'da "Arbeit psychologie", "Biodynomics", "Biomechanics"
Grafiğin alt bölümünde Performans - Ergonomi ilişkisi, üç ana çalışma alanıyla (fiziksel, bilişsel ve çevresel) insan performansına ekti eden konular tanımlar. Her bir ana çalışma alanı içindeki alt alanlar da birbirleriyle ilişkili olup doğrudan veya dolaylı etkileşim halindedirler. Tasarım esnasında bu kavramların bilinci ve etki değerlerinin bilinmesi gerçekleştirilen ürün veya prosesin performansını doğrudan etkilemektedir.
Grafiğin üst bölümünde ise Performans - Ürün ve Proses Tasarımı ilişkisi aktarılmaktadır. Bu bölüm alt bölümdeki ergonomi normlardan yararlanılarak geliştirilen performans temelli yaklaşımları tanımlamaktadır. Tasarımın türü ve tanımına göre yaklaşımlarda değişim ve farklılaşmalar olabilmektedir. Metot Zaman Ölçüm Derneği olarak endüstriyel üretim merkezli yaklaşımımızı proses analizi ve tasarım performans kriterlerini grafikteki gibi özetleyebiliriz.
• MTM hareket analizi doğru proses tasarımı yapabilmek için uygulanan temel analiz modellerinin genel adıdır. Farklı üretim tipleri için geliştirilen modüllerle doğru ve hızlı analiz imkânı sunarak operasyonun tüm detaylarını evrensel bir dile dökmektedir. Böylelikle proses tasarımı esnasında geçekleşebilecek tüm senaryolar rahatlıkla oluşturulabilmektedir.
• ERGO-MTM modülü prosesten oluşabilecek iskelet kas sistemi hastalıklarının (Work-related musculoskeletal disorders WMSDs) seviyesini analiz ederek, meslek hastalıklarını önleyici, iş sürekliliğini sağlayacak proses değerlendirmesini yapmaktadır. Bu analiz sonrasında doğru performans puanı belirlenerek hat dengelemeleri daha gerçekçi yapılabilmektedir.
• MTM Görsel kontrol ise; operasyon tanımında çoğunlukla ihmal edilen ve ürün kalitesini doğrudan etkileyen görsel aktivitelerin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir. Geleneksel analiz yöntemleriyle değerlendirilemeyen bu aktivite MTM görsel kontrol ile parça büyüklüğü ve kontrol detayı seviyesi ayırt etmeksizin incelenerek. İş ve insan için olması gereken iş yeri tasarımının yapılabilmesine olanak sağlamaktadır.
1) https://www.ergonomics.jp/e_index/e_outline/e_ergono-history.html
2) Zanini, M. (2004). Vision Document. Vision Interaction Design Talkabout , 53-58
3) Zander, J. (1972). Ergonomics in Machine Design. Department of Agricultural Engineering, Agricultural University of Wageningen